A12: Weg van de democratie?

Door Eli Schim van der Loeff (senior publicaffairsadviseur) en Joost van Liemt (director creative strategy).

Afgezien van de gebruikelijke files rijdt alles weer gewoon door op de A12. Geen protesten, geen spandoeken en geen waterkanonnen op een standje druiper, zoals een boze Hagenees het omschreef. Het doel is bereikt: de Kamer steunt in meerderheid een motie die de regering oproept om de afbouw van fossiele subsidies te onderzoeken. Extinction Rebellion, XR voor intimi, heeft even vakantie en kijkt goedkeurend toe. De politiek gehoorzaamt.  

Iedereen weet dat er heel veel zaken moeten veranderen om de planeet niet alleen nu, maar ook voor langere tijd leefbaar of zelfs levend te houden. Ook wij vinden: fiscale voordelen voor vervuilende industriëen zijn aan uitfasering toe, en dat onderwerp staat nu stevig op de politieke agenda. Tot zover een geslaagde lobby dus, maar is het een wenselijke ontwikkeling?

Het vertrouwen in de politiek is historisch laag: zes op de tien Nederlanders zijn ontevreden. Het moet anders. Kiezers hebben behoefte aan politici die transparant zijn en menselijk overkomen, zo blijkt uit onderzoeken en peilingen. Caroline van der Plas profiteerde daar tijdens de Provinciale Statenverkiezingen van. Nu voert Pieter Omtzigt de peilingen aan. Zijn nieuwe partij heeft heldere beloftes: er komt een nieuwe bestuurscultuur, de Kamer krijgt de macht die haar toebehoort en er is minder ruimte voor beïnvloeding vanuit achterkamertjes, de polder of actiegroepen zoals XR. Mensen weten weer wat ze aan de politiek hebben; het wordt transparant, voorspelbaar, tastbaar en misschien ooit zelfs weer saai.  

Vanuit die optiek bezien kunnen we de nodige vraagtekens plaatsen bij de motie die aangenomen werd. Vooral omdat XR voorafgaand aan de stemmingen dreigde de blokkade te hervatten bij een onbevredigend resultaat. Daar waren velen in de Kamer zich ook wel van bewust. Zo haastte Derk Boswijk (CDA) zich te zeggen dat deze chantage van XR er bijna voor zorgde dat ze tegen de motie stemden. Bijna dus. Ze stemden voor. XR agendeerde succesvol, het chantageslippertje kon daar niets aan afdoen. Anderen zullen zeggen dat je niet kan wachten op verandering en dat je zonder statement niets voor elkaar krijgt. Ze zullen wijzen op de suffragettes, stakers en krakers die met behulp van disruptie een cultuurverandering afdwongen die inmiddels gemeengoed is geworden. Zonder pressie geen verandering – ervan uitgaande dat verandering een beetje geholpen moet worden. De waarheid zal ergens in het midden liggen.

Maar toch, waar wordt pressie chantage? Moeten we het goedvinden dat een kleine groep burgers, boeren of belangenorganisaties zijn wil oplegt aan een grotere groep ? Nobel doel of niet, het draagvlak voor de XR-acties was niet aanwezig. De Kamer, waarin de stem van elke Nederlander hetzelfde gewicht draagt, sprak zich vóór de acties nog niet in meerderheid uit voor het afschaffen van deze subsidies’. ‘Wij’ als Nederland waren tegen de afschaffing van deze fiscale voordelen, en daar hadden we zo onze redenen voor. XR schakelde door en wisselde de democratische weg in voor die andere weg: de A12. Het gelijk werd afgedwongen.

Riskant. Het doet denken aan dat jochie in de klas dat ongestraft zijn gang kan gaan, sterker nog: de leraar denkt met hem mee om de lieve vrede te bewaren. Het geeft anderen de moed om ook de weg van chantage door ontwrichting te volgen. Elitair, bovendien. Want slechts een kleine groep legt de wil op aan de grote groep.

Onze democratie, dat is iets om zuinig op te zijn. Het betekent dat signalen van burgers, boeren en belangengroepen serieus genomen worden én dat de mensen die wij verkiezen op basis van dit brede maatschappelijke debat gedragen keuzes voor onze gezamenlijke toekomst maken. Laten we in aanloop naar de belangrijke Tweede Kamerverkiezingen recht doen aan dit democratische proces.